Văn minh là gì?

Văn minh là gì?

Văn minh là trạng thái tiến bộ về cả hai mặt vật chất và tinh thần của xã hội loài người, tức là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa. Trái với văn minh là dã man.

- Ví dụ: văn minh Phương Đông, văn minh Hy Lạp...

Chữ văn minh trong tiếng Pháp là civilisation, trong tiếngAnh là civilization, còn có nghĩa là hoạt động khai hóa làm thoát khỏi trạng thái nguyên thủy.

Như vậy, khi định nghĩa văn minh, người ta đã đề cập đến một khái niệm mới, đó là văn hóa.

Vậy, văn hóa là gì? Văn hóa là một từ tiếng Hán, do LưuHướng, người thời Tây Hán nêu ra đầu tiên. Nhưng lúc bấy giờ, hai chữ văn hóa có nghĩa là "dùng văn để hóa", nói một cách khác, văn hóa tức là giáo hóa. Đến thời cận đại, nghĩa của chữvăn hóa có phần khác trước.

Nguyên là, chữ văn hóa trong tiếng Anh và tiếng Pháp là culture. Chữ này có nguồn gốc từ chữ La tinh cultura nghĩa là trồng trọt, cư trú, luyện tập, lưu tâm... Đến giữa thế kỉ XIX, dosự phát triển của các khoa nhân loại học, xã hội học, dân tộc học..., khái niệm văn hóa đã thay đổi. Người đầu tiên đưa ra địnhnghĩa mới về văn hóa là Taylor, nhà nhân loại học đầu tiên của nước Anh. Ông nói: "Văn hóa là một tổng thể phức tạp, bao gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tụcvà cả những năng lực, thói quen mà con người đạt được trong xã hội". Sau đó, các học giả đã đua nhau đưa những định nghĩavề văn hóa. Trên cơ sở ấy, người Nhật đã dùng hai chữ văn hóa để dịch chữ culture của phương Tây và do đó, chữ văn hóa mớicó nghĩa như ngày nay.

Hiện nay, đa số học giả cho rằng, văn hóa là tổng thể nhữnggiá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quátrình lịch sử.

Như vậy, văn hóa cùng xuất hiện đồng thời với loài người. Khi con người biết chế tạo ra công cụ đá cũng là khi họ bắt đầu sáng tạo ra văn hóa. Dần dần, ngoài văn hóa vật chất, họ cònsáng tạo ra nghệ thuật, tôn giáo... Trên cơ sở nền văn hóa nguyên thủy, đến giai đoạn nhất định, loài người mới tiến vào kì vănminh.

Như thế, văn hóa và văn minh đều là những giá trị vật chấtvà tinh thần do loài người sáng tạo ra trong tiến trình lịch sử,nhưng văn hóa và văn minh khác nhau ở chỗ văn hóa là toàn bộnhững giá trị mà loài người sáng tạo ra từ khi loài người ra đờiđến nay, còn văn minh chỉ là những giá trị mà loài người sángtạo ra trong giai đoạn phát triển cao của xã hội.

Vậy thì giai đoạn phát triển cao đó là giai đoạn nào? Đó là đoạn có nhà nước, thông thường vào thời kì thành lập nước thì chữ viết cũng xuất hiện, do đó văn hóa có một bước phát triển nhảy vọt. Tuy nhiên, do hoàn cảnh cụ thể, có một số nơi, khi nhànước ra đời vẫn chưa có chữ viết, nhưng đó là những trường hợp không điển hình.

Liên quan tới khái niệm văn hóa và văn minh còn có kháivăn hiến. Trong bài Bình Ngô Đại Cáo, Nguyễn Trãi viết: "Xét như nước Đại Việt ta, thực là một nước văn hiến". Vậy văn hiến là gì?

Khổng Tử nói: "Lễ của đời Hạ, ta có thể nói được, nhưng nước Kỉ (nước còn bảo tồn lễ của đời Hạ) không đủ chứng minh; lễ của đời Ân, ta có thể nói được, nhưng nước Tống (nước còn bảo tồn lễ của đời Ân) không đủ chứng minh. Đó là vì văn hiến không đủ, nếu đủ thì ta có thể chứng minh."(Luận ngữ).

Như vậy, văn hiến là một thuật ngữ chỉ chung sử sách và các chế độ chính sách. Có sử sách tức là đã bước vào thời kì văn minh, do đó trước đây, dưới thời phong kiến, khi chưa có chữ văn minh với nghĩa như ngày nay, chữ văn hiến thực chất là văn minh. Như vậy, câu "Xét như nước Đại Việt ta thực là một nước văn hiến" có nghĩa là "Xét như nước Đại Việt ta thực là một nước văn minh".

Tóm lại, các khái niệm văn hóa, văn minh và văn hiến,ngoài những nghĩa riêng biệt không lẫn lộn được như đối với từng cá nhân, chỉ có thể nói trình độ văn hóa, không thể nói trình độ văn minh, ngược lại, đối với xã hội, chỉ có thể nói thời đại văn minh, không thể nói thời đại văn hóa, nói chung, ba thuật ngữ này có nghĩa rất gần nhau. Chỗ khác nhau là, văn minh là giai đoạn phát triển cao của văn hóa, còn văn minh và văn hiến khác nhau ở chỗ văn minh (civilisation) là một từ mới du nhập,còn văn hiến là một từ cổ ngày nay không dùng nữa.

Trích Lịch sử văn minh thế giới (Vũ Dương Ninh), NXB giáo dục Việt Nam.