Các nền văn minh lớn trên thế giới
Loài người ra đời cách đây hàng triệu năm, và từ đó loàingười đã sáng tạo ra những giá trị văn hóa vật chất và tinh thần.Nhưng mãi đến cuối thiên kỉ IV TCN, xã hội nguyên thủy bắtđầu tan rã ở Ai Cập, nhà nước bắt đầu ra đời, từ đó loài ngườimới bắt đầu bước vào thời kì văn minh.
Trong thời cổ đại, tức là từ cuối thiên kỉ IV, đầu thiên kỉ IIITCN, đến những thế kỉ trước sau CN, ở phương Đông tức là ởchâu Á và ở Đông Bắc châu Phi có bốn trung tâm văn minh lớn, đó là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc. Có một tìnhhình chung nổi bật là cả bốn trung tâm văn minh này đều nằmtrên những vùng chảy qua của những con sông lớn. Đó là sôngNin ở Ai Cập, sông Ơphrat và sông Tigrơ ở Tây Á, sông Ấn(Indus) và sông Hằng (Gange) ở Ấn Độ, Hoàng Hà và TrườngGiang ở Trung Quốc. Chính nhờ sự bồi đắp của những dòngsông lớn ấy nên đất đai ở những nơi này trở nên màu mỡ, nôngnghiệp có điều kiện phát triển trong hoàn cảnh nông cụ còn thôsơ, dẫn đến sự xuất hiện sớm của nhà nước, do đó cư dân ở đâysớm bước vào xã hội văn minh, và hơn thế nữa đã sáng tạo nênnhững nền văn minh vô cùng rực rỡ.
Muộn hơn một ít, ở phương Tây đã xuất hiện nền văn minhcủa Hy Lạp cổ đại. Nền văn minh Hy Lạp có cơ sở đầu tiên từthiên kỉ III TCN, nhưng tiêu biểu cho nền văn minh Hy Lạp lànhững thành tựu từ khoảng thế kỉ VII TCN trở về sau. Đến thế kỉVI TCN, nhà nước La Mã bắt đầu thành lập. Kế thừa và pháttriển văn minh Hy Lạp, La Mã trở thành trung tâm văn minh thứhai ở phương Tây. Đến thế kỉ II TCN, La Mã chinh phục Hy Lạpvà tiếp đó chinh phục các nước chịu ảnh hưởng văn hóa Hy Lạpở phương Đông, trở thành đế quốc rộng lớn, hùng mạnh, duynhất ở phương Tây. Văn minh La Mã vốn chịu ảnh hưởng củavăn minh Hy Lạp, vốn cò cùng một phong cách, giờ đây lại hòađồng làm một, nên hai nền văn minh này được gọi chung là vănminh Hy-La.
Văn minh Hy-La vô cùng xán lạn, là cơ sở của văn minhchâu Âu sau này. Nhưng sau khi đế quốc Tây La Mã diệt vong,nền văn minh đó bị lụi tàn, mãi đến thế kỉ VI, văn minh phươngTây mới bắt đầu được phục hưng và từ đó mới phát triển mạnhmẽ và liên tục cho đến ngày nay.
Như vậy, trên thế giới cổ hai khu vực văn minh lớn: phươngĐông và phương Tây. Thời cổ đại, phương Đông có bốn trungtâm văn minh là Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Quốc. Thờitrung đại, cả Tây Á và Ai Cập đều nằm trong bản đồ đế quốc Arập nên ở phương Đông chỉ còn lại ba trung tâm văn minh lớnở Arập, Ấn Độ và Trung Quốc. Trong các nền văn minh ấy, vănminh Ấn Độ và Trung Quốc được phát triển liên tục trong tiếntrình lịch sử.
Ngoài những trung tâm văn minh lớn còn có những nền vănminh của các quốc gia nhỏ và của từng thời kì lịch sử như nềnvăn minh sông Hồng, nền văn minh Đại Việt v.v...
Ở phương Tây, thời cổ đại chỉ có nền văn minh Hy-La, đếnthời trung đại cũng chỉ có một trung tâm văn minh mà chủ yếu làTây Âu.
Ngoài những nền văn minh ở lục địa Á, Âu, Phi, ở châu Mỹ,trước khi bị người da trắng chinh phục, tại Mêhicô và Pêru ngàynay đã từng tồn tại nền văn minh của người Maya (Mayas),Adơtec (Aztèque) và Inca (Incas).
Đến thời cận đại, do sự tiến bộ nhanh chóng về khoa học kĩthuật, nhiều nước phương Tây đã trở thành những quốc gia pháttriển về kinh tế và hùng mạnh về quân sự. Dựa vào ưu thế đó,các nước này đua nhau chinh phục thế giới. Cùng với việc biếnhầu hết các nước ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ La tinh thànhthuộc địa của các cường quốc châu Âu, văn minh phương Tây đãtruyền bá khắp thế giới.
Tuy trong lịch sử, trên thế giới đã tồn tại những nền vănminh như vậy, nhưng những nền văn minh ấy không phải hoàntoàn biệt lập với nhau. Thông qua các hoạt động như chiến tranh,buôn bán, truyền giáo v.v..., các nền văn minh ấy đã được tiếp xúc với nhau, do đó đã học tập lẫn nhau. Nhiều thành tựu củavăn minh Trung Quốc, Ấn Độ và Arập không những đã truyềnbá cho nhau mà còn truyền sang Tây Âu. Ngược lại, Ấn Độ vàTây Á cũng đã tiếp thu nhiều yếu tố của văn minh Hy Lạp. Đếnthời trung đại, trước thế kỉ XVI, phương Tây vẫn lạc hậu hơnphương Đông, do đó phương Tây đã học tập rất nhiều phát minhquan trọng của phương Đông như chữ số, toán học, y học, kĩthuật làm giấy, nghề in, thuốc súng, la bàn, thậm chí cả phongcách giao tiếp và nếp sống văn minh. Chính những thành tựu đổđã góp phần rất quan trọng vào việc thúc đẩy sự phát triển rấtnhanh chóng của nền văn minh phương Tây.
Nội dung của lịch sử văn minh bao gồm trình độ phát triểnkinh tế, quan hệ xã hội, hôn nhân, gia đình, phong tục, y phục,nhà cửa cư trú cho đến thể chế chính trị và các thành tựu về vănhóa tinh thần như chữ viết, văn học, sử học, tư tưởng, nghệthuật, luật pháp, khoa học, kĩ thuật, giáo dục, tôn giáo v.v...,song ở đây chỉ giới thiệu những thành tựu chủ yếu về văn hóatinh thần, chứ không trình bày dàn trải tất cả mọi vấn đề của vănminh.
Trích Lịch sử văn minh thế giới (Vũ Dương Ninh), NXB giáo dục Việt Nam.
0 Nhận xét